Góc nhìn chuyên gia: Phát triển dự án năng lượng tái tạo điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) trong các nhà máy tại Việt Nam – Một số quan sát và khuyến nghị
- Dng van-Hanh
- Jun 6
- 6 min read
Updated: Jul 2
ĐỂ NÓI LÀ LÀM 2025 | Góc nhìn chuyên gia
Tác giả: Dũng Trần, Pathway to Megaton Technical Lead, To the Finish Line
Trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng chú trọng đến việc giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt là trong ngành dệt may – một ngành sử dụng nhiều năng lượng và chịu nhiều áp lực từ các thị trường xuất khẩu – năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời, đang trở thành một giải pháp then chốt trong chiến lược xanh hóa sản xuất.
Việt Nam là quốc gia có tiềm năng lớn về năng lượng mặt trời, với bức xạ trung bình khoảng 4,6–5,2 kWh/m²/ngày, và số giờ nắng từ 2.000–2.500 giờ/năm ở nhiều khu vực. Đây là điều kiện lý tưởng để phát triển điện mặt trời, trong đó mô hình điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) là giải pháp phù hợp với khối công nghiệp, đặc biệt là các nhà máy có mái nhà xưởng lớn như dệt may, da giày, chế biến gỗ, v.v.
Ngoài lợi ích môi trường, ĐMTMN hiện nay đã trở nên khả thi hơn về mặt kinh tế nhờ chi phí giảm mạnh – trung bình giảm khoảng 82% từ năm 2010 đến 2020 trên toàn cầu – và hiệu suất hệ thống không ngừng cải thiện. Doanh nghiệp có thể tiết kiệm chi phí điện, cải thiện hình ảnh và nâng cao khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn giảm phát thải từ đối tác quốc tế.
Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của ĐMTMN tại Việt Nam – đặc biệt trong giai đoạn 2019–2020 – cũng làm bộc lộ một số vấn đề đáng quan tâm, từ khung chính sách chưa ổn định đến năng lực triển khai chưa đồng đều, khiến không ít doanh nghiệp gặp khó khăn về kỹ thuật, pháp lý hoặc tài chính.
Bài viết này chia sẻ một số quan sát và đưa ra một số khuyến nghị nhằm giúp doanh nghiệp lựa chọn hướng đi phù hợp và hiệu quả trong việc triển khai điện mặt trời mái nhà.
Một số vấn đề trong phát triển điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam
Hạn chế từ chính sách và hệ sinh thái hỗ trợ: Mặc dù ĐMTMN đã được triển khai mạnh mẽ trong gần một thập kỷ qua, nhưng đây vẫn là công nghệ còn mới tại Việt Nam. Giai đoạn bùng nổ nhất là từ 2019 đến cuối năm 2020, khi chính sách giá mua điện FIT ưu đãi được ban hành. Tuy nhiên, đi kèm với đó là tình trạng thiếu hụt nhân lực kỹ thuật, thiếu tiêu chuẩn thống nhất giữa các cơ quan quản lý về xây dựng, môi trường, PCCC,… khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn khi xin giấy phép và vận hành dự án.
Gián đoạn chính sách kéo dài: Sau khi chính sách giá FIT chấm dứt vào cuối năm 2020, từ năm 2021 đến 2024, Việt Nam không ban hành cơ chế khuyến khích mới cho ĐMTMN, dẫn đến tình trạng "chững lại" trên toàn thị trường. Do thiếu định hướng rõ ràng, nhiều doanh nghiệp đã chuẩn bị đầu tư nhưng phải tạm dừng hoặc hủy bỏ kế hoạch, gây thiệt hại về chi phí và làm mất niềm tin vào sự ổn định của thị trường.
Hạ tầng điện không đáp ứng kịp tốc độ phát triển: Tính đến cuối năm 2023, Việt Nam đã có khoảng 101.000 hệ thống ĐMTMN, với tổng công suất khoảng 9.296 MWp (Theo EVN: Giải pháp cho điện mặt trời mái nhà). Tuy nhiên, nhiều hệ thống phân phối điện ở địa phương, đặc biệt là tại một số khu công nghiệp hoặc vùng nông thôn, chưa được nâng cấp kịp thời. Kết quả là nhiều hệ thống không được phép hòa lưới hoặc phải giảm công suất, gây lãng phí đầu tư và ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính của dự án.
Hạn chế về hiểu biết và quản lý dự án: Một số doanh nghiệp triển khai dự án khi chưa có đủ thông tin hoặc năng lực quản lý. Việc thiếu hiểu biết về công nghệ, chưa có kinh nghiệm lựa chọn nhà cung cấp và đàm phán hợp đồng dẫn đến các rủi ro như tiến độ kéo dài, hiệu suất kém, hoặc bị ràng buộc bởi hợp đồng bất lợi. Trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp không thể thay đổi nhà cung cấp dù gặp sự cố, do đã ký hợp đồng không có điều khoản bảo vệ đủ mạnh.
Khuyến nghị dành cho doanh nghiệp
Để phát triển hiệu quả điện mặt trời mái nhà, các doanh nghiệp nên lưu ý một số điểm quan trọng:
Nghiên cứu kỹ tính khả thi và khung pháp lý: Đánh giá đầy đủ các yếu tố kỹ thuật (kết cấu, diện tích mái, công suất phù hợp, kết nối lưới,...), tài chính (suất đầu tư, thời gian hoàn vốn, phương án mua bán điện), và pháp lý (giấy phép xây dựng, PCCC, môi trường, đăng ký dự án, khả năng bán điện lên lưới). Việc chuẩn bị kỹ ngay từ đầu giúp tránh rủi ro, giúp xác định phương án thực hiện phù hợp và tăng tính khả thi của dự án.
Chọn đối tác uy tín và hợp đồng rõ ràng: Đối tác cần có năng lực triển khai, hồ sơ dự án tham chiếu rõ ràng và chế độ bảo hành/bảo trì và quy trình vận hành minh bạch. Hợp đồng nên quy định rõ về tiến độ, bảo trì, xử lý sự cố và cơ chế xử lý tranh chấp.
Tăng cường năng lực nội bộ: Doanh nghiệp nên đào tạo bộ phận kỹ thuật để hiểu về hệ thống điện mặt trời, nhằm giám sát tiến độ và chất lượng triển khai. Có người phụ trách cụ thể sẽ giúp dự án được kiểm soát tốt hơn.
Tận dụng các nguồn lực chuyên môn: Kết nối với các hiệp hội ngành, tổ chức tư vấn độc lập, hoặc các chương trình hỗ trợ từ tổ chức quốc tế (như GIZ, UNIDO,...) có thể giúp doanh nghiệp tiếp cận thông tin cập nhật, nhận hỗ trợ kỹ thuật và giảm chi phí.
Kết luận
Điện mặt trời mái nhà là một giải pháp thiết thực cho các nhà máy dệt may tại Việt Nam để hướng tới mục tiêu giảm phát thải. Tuy nhiên, để thành công, các doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ, thận trọng trong lựa chọn đối tác và chiến lược triển khai. Trong bối cảnh chính sách đang từng bước được cải thiện, sự chủ động từ phía doanh nghiệp sẽ là chìa khóa đảm bảo dự án vận hành hiệu quả, bền vững và mang lại giá trị lâu dài.
Bài luận này thuộc tuyển tập Để Nói là Làm (To Walk the Talk) – nơi các nhà máy dệt may, da giày tại Việt Nam kể những câu chuyện “nhà máy thực, việc thực” về nỗ lực hàng ngày nhằm giảm thiểu tác động môi trường của hoạt động sản xuất. Người kể chuyện không phải chuyên gia, mà là những thành viên của Cộng đồng Học tập To the Finish Line (TFL) mong muốn chia sẻ kinh nghiệm, bài học, niềm vui cũng như trăn trở trong trong quá trình giải quyết các vấn đề phát triển bền vững tại nhà máy mình. Mỗi câu chuyện là một hành trình – từ nhận ra vấn đề, phân tích nguyên nhân đến hành động và kết quả. Rất có thể bạn sẽ thấy chính mình trong đó.
Qua tuyển tập này, hy vọng bạn đọc sẽ tìm thấy giá trị tham khảo để ứng dụng trong công việc, cũng như nguồn cảm hứng để cùng chung tay hành động vì rừng vàng biển bạc quê hương.
Chúng tôi cũng mong những câu chuyện này sẽ giúp khơi gợi các cuộc thảo luận với đồng nghiệp, ban giám đốc, và với nhãn hàng về những vấn đề nhức nhối còn bỏ ngỏ. Thay đổi bắt đầu từ việc lên tiếng.
Phát triển bền vững chưa bao giờ dễ dàng, nhất là trong bối cảnh năm 2025 đầy thách thức, nhưng sự tích cực và tinh thần cộng đồng sẽ mang lại sức mạnh cho mỗi người. Hãy để những câu chuyện này chạm đến bạn và cùng nhau Nói là Làm.
Comments