Góc nhìn chuyên gia: Tính toán phát thải VOC – Tám chuyện học thuật như pha một cốc nước đường

ĐỂ NÓI LÀ LÀM 2025 | Góc nhìn chuyên gia

Tác giả: Đinh Khánh Toàn – Giảng viên chính CMI 2021-2025

---

Vào đúng ngày đầu tiên của đợt nghỉ lễ chào mừng 50 năm Đất Nước quy về một mối, con đường Bắc Nam có thể đi từ đầu đến cuối trong hòa bình, tôi nhận được một câu hỏi mà dường như nó lặp lại bất kỳ thời điểm nào trong năm: “Anh ơi, nhà máy em tính toán lượng VOC như thế nào nhỉ?". 

Tôi cảm thấy dường như các bài giảng đào tạo về VOC đã thực hiện không ít lần trong những năm qua hình như quá “học thuật”. Tôi thấy mình chưa làm tốt với chấp niệm Trainer “Một giảng viên tốt là phải đem một bài toán của cấp 3, giảng cho một học sinh cấp 2 hiểu và làm được”. 

Tôi thử “diễn nôm” vấn đề VOC bạn nhé! Không phải là tranh luận khoa học hay nói về “luật lá” mà ta nói với nhau bằng ngôn ngữ mặt sàn nhà máy.

VOC là gì? 

VOC – viết tắt của hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (Volatile Organic Compounds) – là những chất trong ngành thời trang, dệt may, da giày thường được dùng làm dung môi, tức là “nền” để hòa tan các chất khác, tạo ra dung dịch hóa chất phục vụ sản xuất. 

Hãy tưởng tượng bạn làm bánh ngọt, không thể rắc hạt đường lên chiếc bánh. Tôi hòa tan đường với nước tạo thành nước đường, tiếp đó để chiếc bánh thấm/ngấm toàn bộ nước đường, cuối cùng là sấy để nước bay hơi toàn bộ, đường sẽ nằm lại trong chiếc bánh. Thú thật tôi chưa làm bánh ngọt bao giờ :-)

VOC cũng vậy: nó hòa tan các chất (như keo dán giày), sau khi quét keo lên bề mặt, VOC bay hơi trong vài giây, để lại lớp keo làm nhiệm vụ kết dính các bề mặt.  

Kết luận nôm na: VOC là chất dễ bay hơi, dùng để “hòa tan” các chất khác và “bay mất hoàn toàn” khỏi sản phẩm sau khi xong việc. Cụm từ “bay mất hoàn toàn” này rất quan trọng, vì nó là chìa khóa để ta tính toán lượng VOC trong nhà máy.

Tính toán VOC như thế nào?

Bước 1. Hiểu cái đã

Sau khi đã diễn nôm được VOC là gì, hiểu rõ bản chất thì mọi việc đơn giản thôi! Tiếp câu chuyện về chiếc bánh ngọt bạn nhé! Pha 60 gam nước với 40 gam đường, ta được 100 gam nước đường, trong đó 40% là đường. Khi sấy bánh, 60 gam nước bay hơi hết, để lại 40 gam đường.

Tương tự, giả sử bạn có hóa chất A với thành phần:

VOC trong hóa chất A là Ethylene Benzene và Xylene (nhận diện, gọi tên VOC, phần sau sẽ rõ), bây giờ tập trung tính lượng. Theo bảng này, VOC chiếm tối đa là 20% + 60% = 80% khối lượng chất A (20% Ethylene benzene và 60% Xylene). Sau khi sử dụng, toàn bộ lượng VOC này sẽ “bay mất hoàn toàn”. Tính toán quá dễ dàng phải không bạn?

Tổng cộng VOC chiếm tối đa 80% (20% + 60%). Nếu dùng 100 kg hóa chất A, lượng VOC là:

100 kg × 80% = 80 kg.

Dùng 500kg thì sao?

500 kg × 80% = 400 kg.

Quá dễ, đúng không?

Lưu ý: Nếu hóa chất đo bằng lít, bạn quy về kg bằng công thức:

Khối lượng (kg) = Thể tích (lít) × Tỷ trọng (kg/lít).

Bước 2: Có vẻ dễ, thực tế thì sao

Bạn có thể nghĩ: “Tính dễ thế thì ai chả làm được, cần gì nguồn điểm, nguồn phân tán hay quan trắc làm chi?” Đúng là thực tế phức tạp hơn chút, nhưng cứ bình tĩnh, ta “chém gió” tiếp nhé!

Giả sử dùng 100 kg chất A với 80% (80 kg) VOC, có hai tình huống: 

1. Nguồn điểm: khi sấy sản phẩm, toàn bộ 80 kg VOC bốc hơi được thu vào các chụp hút, sau đó được ngưng đọng hoặc hấp thụ bởi thiết bị kiểm soát (thiết bị xử lý khí thải). 

2. Nguồn phân tán: VOC tự do lan tỏa trong phòng, sau đó quạt hút hoặc thông gió trực tiếp phân tán ra môi trường xung quanh

Vậy, nếu nhà máy không có thiết bị kiểm soát (control device), bạn có thể công bố lượng VOC phát thải là 80 kg. Nhưng nếu có hệ thống xử lý, lượng VOC thoát ra sẽ giảm đáng kể. Để biết chính xác lượng phát thải VOC là bao nhiêu, bạn cần quan trắc môi trường.

• Lưu lượng gió (m³/h): Đo lượng không khí đi qua ống thải.

• Hàm lượng VOC trong khí thải (mg/m³): Xác định nồng độ VOC có trong khí thải.

• Thời gian hoạt động của ống thải (giờ): Ghi nhận thời gian hệ thống thải khí hoạt động.

Công thức tính lượng VOC phát thải là:

Khối lượng VOC = Lưu lượng gió × Hàm lượng VOC × Thời gian hoạt động

Nó tương tự như bảng quan trắc chất lượng không khí dưới đây thôi:

Việc lắp đặt nguồn điểm và hệ thống xử lý khí thải (control device) giúp giảm lượng VOC phát thải rất nhiều. Sau khi có kết quả quan trắc, nhà máy có thể công bố con số chính xác và chứng minh nỗ lực đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ môi trường của mình.

Tám chuyện đến đây chắc hẳn mọi người sẽ thấy việc tính toán VOC không có gì khó khăn. Các khó nhất mà chúng ta gặp phải có lẽ ở các vấn đề:

1. Xác định hóa chất nào là VOC.

2. SDS thiếu thông tin về CAS hoặc tỉ lệ thành phần.

Hai phần này các bạn có thể tham khảo bài viết “Muốn biết thì hỏi, muốn giỏi phải học”.

---

Bài luận này thuộc tuyển tập Để Nói là Làm (To Walk the Talk) – nơi các nhà máy dệt may, da giày tại Việt Nam kể những câu chuyện “nhà máy thực, việc thực” về nỗ lực hàng ngày nhằm giảm thiểu tác động môi trường của hoạt động sản xuất. Người kể chuyện không phải chuyên gia, mà là những thành viên của Cộng đồng Học tập To the Finish Line (TFL) mong muốn chia sẻ kinh nghiệm, bài học, niềm vui cũng như trăn trở trong trong quá trình giải quyết các vấn đề phát triển bền vững tại nhà máy mình. Mỗi câu chuyện là một hành trình – từ nhận ra vấn đề, phân tích nguyên nhân đến hành động và kết quả. Rất có thể bạn sẽ thấy chính mình trong đó.

Qua tuyển tập này, hy vọng bạn đọc sẽ tìm thấy giá trị tham khảo để ứng dụng trong công việc, cũng như nguồn cảm hứng để cùng chung tay hành động vì rừng vàng biển bạc quê hương.

Chúng tôi cũng mong những câu chuyện này sẽ giúp khơi gợi các cuộc thảo luận với đồng nghiệp, ban giám đốc, và với nhãn hàng về những vấn đề nhức nhối còn bỏ ngỏ. Thay đổi bắt đầu từ việc lên tiếng.

Phát triển bền vững chưa bao giờ dễ dàng, nhất là trong bối cảnh năm 2025 đầy thách thức, nhưng sự tích cực và tinh thần cộng đồng sẽ mang lại sức mạnh cho mỗi người. Hãy để những câu chuyện này chạm đến bạn và cùng nhau Nói là Làm.