Phân loại chất thải tại nguồn - Hành trình gian nan nhưng xứng đáng (truyền thông nội bộ thay đổi hành vi)

ĐỂ NÓI LÀ LÀM 2025 | Câu chuyện #30

Tác giả: Ẩn danh, Nhà máy Giày

---

Trong quá trình sản xuất, nhà máy sẽ phát sinh một lượng lớn chất thải, bao gồm chất thải rắn (CTR) và chất thải nguy hại (CTNH). 

Chất thải từ nhà máy có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đối với môi trường và sức khỏe con người nếu không được xử lý đúng phương pháp. Phân loại chất thải trong nhà máy không chỉ là yêu cầu bắt buộc của các cơ quan quản lý nhà nước mà còn là yêu cầu từ phía khách hàng. Khi nhà máy tuân thủ đúng các quy định này không những sẽ góp phần bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng mà còn giúp nhà máy xây dựng uy tín và tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Thế nhưng, nhà máy đã gặp nhiều thách thức trong việc định hướng cho người lao động hiểu rõ về tầm quan trọng của việc phân loại chất thải tại nguồn. Người lao động vẫn cho rằng, việc phân loại chất thải là điều không cần thiết, đã là chất thải thì không cần mất nhiều thời gian cho việc phân loại. Thay vào đó, họ cần dành thời gian cho việc sản xuất để tăng sản lượng và tăng thêm thu nhập.

Đã có khoảng thời gian rất dài, chúng tôi gần như thất bại trong việc thay đổi quan điểm của người lao động về việc phân loại chất thải. Những năm đó, với 5 thành viên của Phòng Quản lý Môi trường, chúng tôi phải quản lý tất cả các khía cạnh môi trường trong nhà máy với tổng số lao động lên đến hơn 20 ngàn người, thì việc thay đổi thói quen, quan điểm của cả một tập thể quả thật rất khó khăn. Vì vậy, trong những năm đó, không ít lần nhà máy đã nhận được những phản hồi tiêu cực từ các nhà thầu xử lý chất thải rằng việc phân loại tại nguồn của nhà máy chúng tôi không phù hợp với phương pháp xử lý của họ.

Nhà máy chúng tôi chuyên sản xuất giày thể thao xuất khẩu. Quá trình sản xuất trải dài từ khâu cắt, chuẩn bị, may, dán đế, ép nhiệt đến thành phẩm. Vì vậy, chất thải phát sinh từ đó cũng rất đa dạng. Các loại chất thải chính được yêu cầu phân loại tại nguồn bao gồm:

• Nhóm chất thải tái chế, tái sử dụng: Vải các loại, carton, TPU, EVA, cao su,…

• Nhóm chất thải không tái chế (đốt thu hồi năng lượng): Da nhân tạo, da thuộc,…

• Nhóm chất thải nguy hại: Keo thừa, giẻ lau dính hóa chất, thùng chứa hóa chất,…

Giải pháp:

Đắn đo, suy nghĩ và bằng những nỗ lực không ngừng nghỉ, chúng tôi thay đổi nhiều phương pháp với hy vọng thay đổi được tư duy và hình thành thói quen phân loại rác. Và thực sự bất ngờ, thành công đã đến sau khi nhà máy đã đầu tư hệ thống cân rác tự động. 

Việc đầu tư hệ thống cân rác tự động là một quyết định mang tính chiến lược. Trước thực trạng chất thải không được phân loại gây ảnh hưởng đến hoạt động xử lý của các nhà máy đối tác, ảnh hưởng đến KPI, ảnh hưởng đến chi phí và quan trọng hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường, ban lãnh đạo nhà máy nhận thấy cần có một bước đi quyết liệt hơn. Từ đó, hệ thống cân rác tự động ra đời, giúp nhà máy phân tích dữ liệu cách kịp thời, chuẩn xác và minh bạch.

Từ hệ thống này, chúng tôi đã giới thiệu với người lao động rằng: nếu rác thực sự không quan trọng thì sẽ không có khoản đầu tư chi phí lớn chỉ để phục vụ cho việc cân rác. Sau đó, Phòng Quản lý Môi trường đã tổ chức hàng loạt các hoạt động, sự kiện, khóa đào tạo thường xuyên nhằm nâng cao nhận thức và thúc đẩy mạnh mẽ sự hưởng ứng và thực hiện nhanh chóng, hiệu quả từ người lao động, hình thành thói quen phân loại. Các hoạt động bao gồm:

• Cuộc thi “Chế tác sản phẩm từ rác”

  

  
  

• Cuộc thi “Gom nhặt rác làm sạch môi trường”

• Cuộc thi “Phân loại rác” 

• Cuộc thi “Làm poster mang thông điệp bảo vệ môi trường”

• Cuộc thi “ Vẽ tranh, chủ đề bảo vệ môi trường”

• Cuộc thi “Sáng tạo sản phẩm từ rác”

• Cuộc thi ”Ngày Môi trường Thế giới”

• Hoạt động Ngày Trái Đất “Đầu tư vào hành tinh xanh của chúng ta. Môi trường bền vững và tri thức”

• Cuộc thi “Tháng hành động vì môi trường với chủ đề: Chống ô nhiễm rác thải nhựa và tiết kiệm năng lượng”

  

  
  

• Chương trình “Thu gom quần áo cũ phủ rừng xanh”
  

Kết quả truyền thông nội bộ cụ thể:

• 95% công nhân viên đã được đào tạo ít nhất một lần/năm về phân loại rác.

• Số lượng thùng rác được bố trí phù hợp với từng công đoạn sản xuất để đảm bảo chất thải được phân loại triệt để tại nguồn cho đến khi vận chuyển ra khỏi nhà máy. 

• Việc phân loại rác hiện nay đã được người lao động hưởng ứng gần như tuyệt đối. Tạo thành thói quen và xem như đó là một công việc thường trực hàng ngày.

Chúng tôi luôn chủ động tìm kiếm các nhà thầu có chức năng tái chế rác nhằm tăng tỷ lệ rác tái chế và tái sử dụng mỗi ngày.

• Đế phế: Tái chế thành ngói cao su.

• Rẻo đế trung: Tái chế thành thảm cao su.

• Ống chỉ: Tái chế thành sản phẩm gia dụng như bàn ghế, xô, chậu,...

• Giấy carton: Tái chế thành túi giấy, hộp giấy.

• Rẻo EVA: Tái chế thành tấm lót xốp EVA các loại.

• Rẻo vải, mút xốp dán, đệm giày: Tái sử dụng làm đệm lót cho sản phẩm đồ gốm.

Giá trị của rác ngày càng nâng cao, được chứng minh qua từng con số như: tỷ lệ tái chế tăng, chi phí xử lý thấp và phương pháp xử lý thân thiện với môi trường hơn. Mọi nỗ lực của nhà máy chúng tôi được đền đáp xứng đáng, thể hiện qua con số 81% tỷ lệ chất thải được tái chế, con số đã vượt xa mục tiêu mà chúng tôi đặt ra đến năm 2025.

Bài học kinh nghiệm 

Bài học quan trọng nhất mà chúng tôi rút ra là: Để thay đổi hành vi của người lao động, điều đầu tiên cần làm là thay đổi nhận thức và quá trình này đòi hỏi thời gian, sự kiên trì, cũng như sự sáng tạo. Đôi khi, một chiếc thùng rác thông minh kết hợp với những hoạt động trải nghiệm thực tế lại mang đến hiệu quả bất ngờ và thiết thực hơn nhiều so với những buổi huấn luyện truyền thống.

Thông điệp gửi tới các nhà máy khác:

Chất thải không phải là rác, nếu chúng được phân loại và xử lý đúng cách, chúng hoàn toàn có thể trở thành nguồn tài nguyên quý giá. Đầu tư vào sự thay đổi, kể cả thay đổi trong tư duy, sẽ mang lại những kết quả vượt ngoài mong đợi. Vì môi trường, vì cộng đồng và vì uy tín cũng như sự cạnh tranh lành mạnh của nhà máy, hãy mạnh dạn đầu tư vào những cải tiến mới và thay đổi những thói quen chưa giúp chúng ta đạt được thành công trong quá khứ.

---

Bài luận này thuộc tuyển tập Để Nói là Làm (To Walk the Talk) – nơi các nhà máy dệt may, da giày tại Việt Nam kể những câu chuyện “nhà máy thực, việc thực” về nỗ lực hàng ngày nhằm giảm thiểu tác động môi trường của hoạt động sản xuất. Người kể chuyện không phải chuyên gia, mà là những thành viên của Cộng đồng Học tập To the Finish Line (TFL) mong muốn chia sẻ kinh nghiệm, bài học, niềm vui cũng như trăn trở trong trong quá trình giải quyết các vấn đề phát triển bền vững tại nhà máy mình. Mỗi câu chuyện là một hành trình – từ nhận ra vấn đề, phân tích nguyên nhân đến hành động và kết quả. Rất có thể bạn sẽ thấy chính mình trong đó.

Qua tuyển tập này, hy vọng bạn đọc sẽ tìm thấy giá trị tham khảo để ứng dụng trong công việc, cũng như nguồn cảm hứng để cùng chung tay hành động vì rừng vàng biển bạc quê hương.

Chúng tôi cũng mong những câu chuyện này sẽ giúp khơi gợi các cuộc thảo luận với đồng nghiệp, ban giám đốc, và với nhãn hàng về những vấn đề nhức nhối còn bỏ ngỏ. Thay đổi bắt đầu từ việc lên tiếng.

Phát triển bền vững chưa bao giờ dễ dàng, nhất là trong bối cảnh năm 2025 đầy thách thức, nhưng sự tích cực và tinh thần cộng đồng sẽ mang lại sức mạnh cho mỗi người. Hãy để những câu chuyện này chạm đến bạn và cùng nhau Nói là Làm.